YASANIN SÖZÜYLE UYGULANMASI

YASANIN SÖZÜYLE UYGULANMASI: KURALIN HARFİ Mİ, RUHU MU?

Giriş

Hukukun temel işlevlerinden biri, toplumsal düzeni sağlamak amacıyla bireylerin davranışlarını belirli normlar çerçevesinde yönlendirmektir. Bu normların yazılı hale getirilmiş biçimi ise yasa olarak karşımıza çıkar. Ancak yasaların uygulanması yalnızca metinsel içeriğin okunup buna uygun kararlar verilmesiyle sınırlı değildir. Hukuk uygulayıcıları sıklıkla “yasanın sözü” ile “yasanın ruhu” arasında denge kurma zorunluluğuyla karşı karşıya kalırlar. Bu makale, yasanın yalnızca sözüne bağlı kalınarak uygulanmasının doğurabileceği sonuçları, normatif doğrulukla adalet arayışı arasındaki çelişkileri ve bu bağlamda hukuk felsefesindeki yaklaşımları incelemeyi amaçlamaktadır.

I. Yasanın Sözü: Pozitivist Yaklaşım

Yasanın sözüyle uygulanması, genellikle hukuki pozitivizmin temel varsayımlarına dayanır. Bu yaklaşım, yasaların anlamını onların yazılı biçiminden çıkarır ve hukuk uygulayıcısının kişisel değer yargılarını karar sürecine dahil etmemesi gerektiğini savunur. H.L.A. Hart’a göre hukuk, toplumsal bir kural sistemidir ve bu kuralların geçerliliği, içeriklerinden bağımsız olarak belirlenebilir.

Bu bağlamda, yargıçların görevleri yasayı yorumlamak değil, onu tatbik etmektir. Örneğin, belirli bir trafik kuralı "kırmızı ışıkta dur" şeklinde formüle edilmiştir. Bu kuralın sözü, her koşulda durmayı emreder. Ancak bu mutlak bağlılık, istisnai durumları dışarıda bırakır ve bazen adaletsiz sonuçlara yol açabilir.

II. Yasanın Ruhuna Uygunluk: Doğal Hukuk Görüşü

Yasanın ruhuna uygun hareket edilmesi gerektiğini savunanlar, hukukun adaletle olan ilişkisini vurgularlar. Bu yaklaşım, doğal hukuk kuramına dayanır ve yazılı yasa metinlerinin ötesinde, evrensel bir ahlaki düzenin varlığını kabul eder. Thomas Aquinas’ın ifadesiyle, "adalete aykırı yasa, yasa değildir."

Bu görüşe göre, bir yasa metninin teknik anlamı, onun uygulamadaki etkilerinden ve toplumsal bağlamından ayrı düşünülemez. Örneğin, bir sağlık çalışanının ambulansla kırmızı ışıkta geçmesi yasa metnine aykırı olabilir, ancak yasanın ruhu —yani insan hayatını koruma amacı— bu eylemi meşru kılar.

III. Uygulamada Karşılaşılan Zorluklar

Hukukun yalnızca sözüne dayanarak uygulanması, özellikle belirsiz, muğlak veya zamanla güncelliğini yitirmiş yasa metinlerinde ciddi sorunlar doğurabilir. Hukuki metinler zamanla toplumun değerleriyle çatışabilir. Bu durumda, metnin harfiyen uygulanması toplumsal adalet duygusunu zedeleyebilir.

Ayrıca, yasa koyucunun niyetini ve bağlamı gözetmeden yapılan uygulamalar, hukuk sistemine olan güveni sarsabilir. Bu durum, yasaların keyfi ya da mekanik bir biçimde uygulandığı algısını pekiştirir.

IV. Yargı Disiplininde Denge Arayışı

Modern hukuk sistemlerinde, yasa yorumunda teleolojik (amaçsal) ve sistematik (bütünsel) yaklaşımlar ön plana çıkmaktadır. Anayasa Mahkemeleri ve yüksek yargı organları, yasaların yalnızca metinsel içeriğini değil, aynı zamanda anayasal ilkelerle olan uyumunu ve toplumsal etkilerini de gözetirler. Bu nedenle, hukuki yorumda "yasa ne diyor" sorusu kadar "yasa ne için var" sorusu da önem kazanır.

Sonuç

Yasanın sözüyle uygulanması, hukuki kesinlik ve öngörülebilirlik açısından büyük önem taşır. Ancak bu yaklaşım, her zaman adil sonuçlar doğurmayabilir. Hukukun amacı yalnızca düzen sağlamak değil, aynı zamanda hakkaniyeti tesis etmektir. Bu nedenle yasa uygulayıcılarının, yasaların sözüne sadık kalırken, aynı zamanda onların ruhunu, yani temel değerlerini ve toplumsal işlevini göz önünde bulundurmaları gerekir. Nihayetinde hukuk, yaşayan bir organizma olarak hem metne hem bağlama bağlıdır; yalnızca harfiyen değil, anlamca da yaşatılmalıdır.