TENKİS DAVASI

Tenkis Davası

Özet

Tenkis davası, miras bırakanın saklı paylı mirasçıların miras haklarını zedeleyecek şekilde yaptığı ölüme bağlı tasarruflar veya sağlararası bağışlamaların yasal sınırlamaları aşması durumunda, bu tasarrufların iptal edilmeden saklı pay oranında azaltılmasını (tenkis edilmesini) sağlayan bir dava türüdür. Bu dava, özellikle mirasın adil dağılımı, aile içi dengelerin korunması ve saklı pay kurumunun işlevselliğinin sağlanması açısından büyük önem taşır. Makalede, tenkis davasının hukuki dayanakları, şartları, işleyişi ve sonuçları detaylı olarak incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler: Tenkis davası, saklı pay, miras hukuku, ölüme bağlı tasarruf, Türk Medeni Kanunu, bağışlama

Giriş

Miras bırakan, malvarlığı üzerinde serbestçe tasarrufta bulunabilir; ancak bu tasarruf hakkı, saklı paylı mirasçılar lehine sınırlandırılmıştır. Saklı pay, kanunen korunmuş, miras bırakanın tasarruf edemeyeceği miras payını ifade eder. Bu bağlamda, saklı pay oranlarını aşan tasarruflar karşısında, bu mirasçıların menfaatlerini koruyacak bir hukuk mekanizması gereklidir. İşte tenkis davası, bu ihtiyacı karşılamak amacıyla düzenlenmiş önemli bir koruma aracıdır. Tenkis davası sayesinde, miras bırakanın yaptığı bağışlar veya ölüme bağlı tasarruflar, saklı paya müdahale ettiği ölçüde geriye çekilebilir.

Gelişme

1. Hukuki Dayanak ve Genel Hükümler

Türk Medeni Kanunu’nun 506–571. maddeleri arasında düzenlenen miras hukuku kapsamında, tenkis davasına ilişkin esas hükümler TMK m. 560-571 arasında yer alır. TMK m. 560 hükmü, saklı paya tecavüz durumunda, hak sahiplerinin tenkis davası açabileceğini öngörmektedir.

2. Tenkis Davasının Şartları

Tenkis davasının açılabilmesi için şu şartların birlikte gerçekleşmesi gerekir:

Saklı paylı bir mirasçı bulunmalıdır. Bunlar; altsoy, anne-baba ve sağ kalan eş olabilir.

Saklı paya zarar verecek şekilde tasarruf yapılmış olmalıdır.

Bu tasarruf ölüme bağlı (vasiyetname, miras sözleşmesi) ya da sağlararası (bağış gibi) olabilir.

Dava, saklı pay sahibi tarafından açılmalıdır.

3. Saklı Pay ve Tenkise Tabi Malvarlığı Unsurları

Saklı pay oranları TMK m. 506’ya göre belirlenir. Örneğin:

Altsoy için yasal miras payının yarısı,

Anne-baba için dörtte biri,

Sağ kalan eş için duruma göre dörtte bir ya da yarısı saklı paydır.

Tenkise tabi tasarruflar arasında:

Vasiyetnameler,

Miras sözleşmeleri,

Ölümden önce yapılmış bağışlamalar yer alır.

Ancak olağan hediyeler ya da karşılıksız olmayan işlemler, tenkis davasının kapsamı dışındadır.

4. Tenkis Sırası ve Uygulama Esasları

Tenkis, TMK m. 561’e göre belirli bir sıraya göre uygulanır:

Önce ölüme bağlı tasarruflar tenkise tabi tutulur.

Yeterli olmazsa, sağlararası kazandırmalara geçilir.

Tenkis, önce en son yapılan tasarruftan başlamak üzere sırayla uygulanır (zaman önceliği ilkesi).

5. Tenkis Davasının Süresi

Tenkis davası, TMK m. 571’e göre:

Tasarrufun öğrenilmesinden itibaren bir yıl,

Her halükarda, mirasın açılmasından itibaren on yıl içinde açılmalıdır.

Bu süreler hak düşürücü sürelerdir ve mahkeme tarafından re’sen dikkate alınır.

6. Davanın Sonuçları

Tenkis kararı, tasarrufun iptalini değil, azaltılmasını sağlar.

Mahkeme, saklı payı aşan kısmın mirasçılara iadesine hükmeder.

Tenkis kararı, malı elinde bulunduran üçüncü kişilere karşı da ileri sürülebilir.

Sonuç

Tenkis davası, saklı paylı mirasçıların yasal haklarını korumaya yönelik etkili ve zorunlu bir dava türüdür. Miras bırakanın iradesine sınırlı bir müdahale teşkil etmekle birlikte, hukuk düzeni tarafından aile içi adalet ve malvarlığının dengeli dağılımı amacıyla kabul edilmiştir. Bu dava sayesinde, mirasçılar mağdur olmadan haklarını arayabilirken, miras bırakan da makul bir tasarruf serbestisine sahip olur. Tenkis kurumu, miras hukukunda hem sosyal dengeyi hem de hukuki güvenliği sağlayan temel taşlardan biridir.