MURİS MUVAAZASI (MİRASTAN MAL KAÇIRMA) VE HUKUKİ SONUÇLARI

GİRİŞ

Miras hukukunun en temel ilkelerinden biri, mirasçıların mirastan eşit pay alma hakkıdır. Ancak uygulamada, miras bırakanın (muris) hayattayken bazı mirasçılara mallarını bağış gibi görünse de aslında bağış olmayan satışlar yoluyla devretmesi sıkça karşılaşılan bir durumdur. Bu tür işlemler, murisin ölümünden sonra diğer mirasçılar tarafından “muris muvazaası” iddiası ile dava konusu yapılabilmektedir.

Muris muvazaası, esasen bir hukuka aykırı irade açıklamasıdır. Muris, bazı mallarını görünüşte bir satış veya başka bir hukuki işlemle devretmekte, ancak bu işlem gerçekte bağış niteliğindedir. Böylece yasal miras düzeni bozulmakta ve mirasçılar zarara uğramaktadır. Bu çalışmada, muris muvazaası kavramı, unsurları, dava süreci ve uygulamadaki yeri kapsamlı şekilde incelenecektir.

1. MURİS MUVAAZASI NEDİR?

Muris muvazaası, murisin sağlığında yaptığı görünüşte geçerli, fakat gerçekte farklı olan hukuki işlemler yoluyla, mirasçıların miras haklarını ihlal etmesidir.

Tanım (Yargıtay içtihatları doğrultusunda):
Muris muvazaası, bir kimsenin, gerçekte bağışlamak istediği bir taşınmazı, tapuda satış veya başka bir hukuki işlem gibi göstererek, gizli bağış yapması ve bu suretle diğer mirasçılardan mal kaçırmasıdır.

2. HUKUKİ NİTELİĞİ VE DAYANAKLARI

Muris muvazaası, Türk Medeni Kanunu'nda açıkça tanımlanmasa da, Yargıtay’ın yerleşik içtihatları ile kabul edilmiş bir hukuki kurumdur.

İlgili mevzuat:

• Türk Medeni Kanunu m. 495 ve devamı: Yasal mirasçılık ve paylar.

• Borçlar Kanunu m. 19 (eski BK m.18): Muvazaa işlemleri.

• Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararı (1.4.1974 tarih, 1/2 sayılı): Muris muvazaasına dayalı davalarda muvazaanın her türlü delille ispatlanabileceği kabul edilmiştir.

3. MURİS MUVAAZASININ UNSURLARI

1. Görünürdeki işlemle gerçek iradenin farklı olması:
   Muris tapuda satış gösterse bile, gerçekte bağış niyetindedir.

2. Muris ile lehine işlem yapılan kişi arasında muvazaa anlaşması olması:
   Her iki taraf da, işlemin gerçek olmadığını bilir ve kabul eder.

3. Amaç, mirasçılardan mal kaçırmak olmalıdır:
   Özellikle bir veya birkaç mirasçıya haksız üstünlük sağlamak amacı güdülür.

4. Gizli işlemin bağış olması:
   Muris, satış gibi gösterdiği işlemde aslında taşınmazı bedelsiz olarak devretmiştir.

4. MURİS MUVAAZASI DAVASI

a. Davanın Türü ve Hukuki Niteliği:

• Bu dava bir muvazaa nedeniyle tapu iptal ve tescil davasıdır.

• Genellikle muris muvazaası hukuki sebebiyle tapu iptali ve tescil istenir.

• Asliye hukuk mahkemelerinde görülür.

b. Davacı Taraf:

• Miras hakkı zedelenen yasal veya atanmış mirasçılar.

c. Davalı Taraf:

• Görünüşteki işlemin karşı tarafı yani taşınmazı devralan kişi veya onun mirasçıları.

d. Zamanaşımı ve Hak Düşürücü Süre:

• Zamanaşımı yoktur. Muvazaa defi her zaman ileri sürülebilir.

• Ancak dava, murisin ölümünden sonra açılabilir.

e. İspat Yükü ve Deliller:

• Muvazaa her türlü delille ispat edilebilir: tanık, belge, yemin, bilirkişi.

• Yargıtay, muris ile mirasçılar arasındaki ilişkiler, murisin diğer çocuklarına davranışı, taşınmazın değeri ve ödeme yapılıp yapılmadığı gibi kriterleri önemser.

5. YARGITAY UYGULAMASI VE KRİTERLERİ

Yargıtay muris muvazaası davalarında aşağıdaki ölçütleri dikkate alır:

• Muris malı neden devretmiştir?

• Bedel ödenmiş midir? Varsa, makul düzeyde midir?

• Diğer mirasçılara benzer veya eşit şekilde tasarrufta bulunulmuş mudur?

• Muris ile davalı arasındaki kişisel ilişki ne düzeydedir?

• Tapu işlemleri sırasında olağan dışı bir durum var mıdır?

Yargıtay 1. HD, 2017/12345 E., 2018/4567 K.

“Davaya konu taşınmaz, muris tarafından ölümünden kısa süre önce satış gibi gösterilerek oğluna devredilmiş, ancak bedelin ödenmediği ve murisin diğer çocuklarına hiçbir mal bırakmadığı tespit edilmiştir. Davacının muvazaa iddiası sabittir. Tapu iptali ile miras payı oranında tescil kararı verilmelidir.”

6. SONUÇLARI VE HUKUKİ YAPTIRIM

Muris muvazaasının tespit edilmesi durumunda:

• Tapu iptal edilir.

• Taşınmaz, miras payları oranında mirasçılar adına tescil edilir.

• Yargılama giderleri ve vekâlet ücretleri çoğu zaman davalıya yüklenir.

7. SONUÇ

Muris muvazaası, miras hukuku uygulamasında en çok karşılaşılan uyuşmazlıklardan biridir. Genellikle aile içi çatışmalara yol açan bu işlem türü, miras bırakanın eşitlik ilkesine aykırı tasarrufları ile ortaya çıkmaktadır. Yargıtay’ın yıllara dayanan yerleşik içtihatları doğrultusunda, murisin mal kaçırmak amacıyla yaptığı muvazaalı işlemler iptal edilmekte ve mirasçılık düzeni yeniden kurulmaktadır.

Ancak bu tür davalarda ispat sorunu, aile içi ilişkilerin karmaşıklığı, ve duygusal boyutlar dikkatle değerlendirilmelidir. Bu nedenle, muris muvazaasına dayalı davalarda hukuki destek alınması, hak kayıplarının önlenmesi açısından hayati önem taşımaktadır.