ELKOYMA KARARI
Tanımlar
Madde 4 - Bu Yönetmelikte geçen deyimlerden;
El koyma: Suçun veya tehlikelerin önlenmesi amacıyla veya suçun delili olabileceği veya müsadereye tâbi olduğu için, bir eşya üzerinde, rızası olmamasına rağmen, zilyedin tasarruf yetkisinin kaldırılması işlemini,
Elkoyma işlemi ile kolluk kuvvetleri, kişilerin rızası hilafına önleme veya adli arama kapsamında suç işlenebilecek veya halihazırda işlenmiş bir suçun delili ya da aracı niteliğindeki eşyayı kişinin hakimiyet alanından çıkarabilir. Bu işleme elkoyma işlemi denir.
Elkoyma bir güvenlik tedbiridir. Ceza değildir. Elkoyulan eşyanın mülkiyeti hala kişiler üzerindedir. Eşyanın yalnız zilyetliği kaybedilmiştir.
Elkoyma işlemine ilişkin hükümlere Adli Ve Önleme Araması Yönetmeliği hükümlerinde ve CMK m.123 vd. Hükümlerinde rastlanılmaktadır.
ELKOYMA KARARI
Elkoyma kararını vermeye yetkili merci CMK'nın ilgili hükmünde açıklanmıştır:
Elkoyma kararını verme yetkisi
Madde 127 – (1) (Değişik: 25/5/2005 – 5353/16 md.) Hâkim kararı üzerine veya
gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısının, Cumhuriyet savcısına
ulaşılamadığı hallerde ise kolluk amirinin yazılı emri ile kolluk görevlileri, elkoyma işlemini
gerçekleştirebilir.
(2) Kolluk görevlisinin açık kimliği, elkoyma işlemine ilişkin tutanağa geçirilir.
(3) (Değişik: 25/5/2005 – 5353/16 md.) Hâkim kararı olmaksızın yapılan elkoyma
işlemi, yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararını elkoymadan
itibaren kırksekiz saat içinde açıklar; aksi hâlde elkoyma kendiliğinden kalkar.
(4) Zilyedliğinde bulunan eşya veya diğer malvarlığı değerlerine elkonulan kimse,
hâkimden her zaman bu konuda bir karar verilmesini isteyebilir.
(5) Elkoyma işlemi, suçtan zarar gören mağdura gecikmeksizin bildirilir.
(6) (Değişik: 25/7/2018-7145/15 md.) Askerî mahallerde yapılacak elkoyma işlemi,
Cumhuriyet savcısının nezaretinde askerî makamların katılımıyla adlî kolluk görevlileri
tarafından yerine getirilir. Gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısının
yazılı emriyle de askerî makamların katılımıyla adlî kolluk görevlileri tarafından elkoyma
işlemi yapılabilir
Elkoyma kararı kural olarak soruşturmada sulh ceza hakimi tarafından, kovuşturmada ise hakim tarafından verilir. Ancak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde savcı, savcıya ulaşılamayan hallerde kolluk amirinin yazılı emri ile kolluk görevlileri elkoyma işlemini gerçekleştirebilir.
Hakim kararı olmadan yapılan elkoyma işleminde mutlaka bu işlem hakimin onayına sunulmalıdır. 24 saat içinde hakim onayına sunulmalı, hakim de 48 saat içinde cevap vermelidir aksi halde elkoyma işlemi kendiliğinden hükümsüz olur.
ELKOYMA VE MÜSADERE FARKI
Elkoyma ve müsadere birbirinden farklı kurumlardır. Karıştırılmaması gerekir. Zira elkoyma ceza muhakemesine ait bir koruma tedbiri iken müsadere bir tür güvenlik tedbiridir. Müsadere kelime anlamı ile "zoralım" demektir. Müsadere kurumuna TCK'nın 54 ve 55. Maddelerinde yer verilmiştir.
Eşya müsaderesi
Madde 54- (1) İyiniyetli üçüncü kişilere ait olmamak koşuluyla, kasıtlı bir suçun işlenmesinde kullanılan veya suçun işlenmesine tahsis edilen ya da suçtan meydana gelen eşyanın müsaderesine hükmolunur. Suçun işlenmesinde kullanılmak üzere hazırlanan eşya, kamu güvenliği, kamu sağlığı veya genel ahlak açısından tehlikeli olması durumunda müsadere edilir. (Ek cümle: 24/11/2016-6763/11 md.) Eşyanın üzerinde iyiniyetli üçüncü kişiler lehine tesis edilmiş sınırlı ayni hakkın bulunması hâlinde müsadere kararı, bu hak saklı kalmak şartıyla verilir.
(2) Birinci fıkra kapsamına giren eşyanın, ortadan kaldırılması, elden çıkarılması, tüketilmesi veya müsaderesinin başka bir surette imkansız kılınması halinde; bu eşyanın değeri kadar para tutarının müsaderesine karar verilir.
(3) Suçta kullanılan eşyanın müsadere edilmesinin işlenen suça nazaran daha ağır sonuçlar doğuracağı ve bu nedenle hakkaniyete aykırı olacağı anlaşıldığında, müsaderesine hükmedilmeyebilir.
(4) Üretimi, bulundurulması, kullanılması, taşınması, alım ve satımı suç oluşturan eşya, müsadere edilir.
(5) Bir şeyin sadece bazı kısımlarının müsaderesi gerektiğinde, tümüne zarar verilmeksizin bu kısmı ayırmak olanaklı ise, sadece bu kısmın müsaderesine karar verilir.
(6) Birden fazla kişinin paydaş olduğu eşya ile ilgili olarak, sadece suça iştirak eden kişinin payının müsaderesine hükmolunur.
Kazanç müsaderesi
Madde 55- (1) Suçun işlenmesi ile elde edilen veya suçun konusunu oluşturan ya da suçun işlenmesi için sağlanan maddi menfaatler ile bunların değerlendirilmesi veya dönüştürülmesi sonucu ortaya çıkan ekonomik kazançların müsaderesine karar verilir. Bu fıkra hükmüne göre müsadere kararı verilebilmesi için maddi menfaatin suçun mağduruna iade edilememesi gerekir.
(2) Müsadere konusu eşya veya maddi menfaatlere elkonulamadığı veya bunların merciine teslim edilmediği hallerde, bunların karşılığını oluşturan değerlerin müsaderesine hükmedilir.
(3) (Ek: 26/6/2009 – 5918/2 md.) Bu madde kapsamına giren eşyanın müsadere edilebilmesi için, eşyayı sonradan iktisap eden kişinin 22/11/2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medenî Kanununun iyiniyetin korunmasına ilişkin hükümlerinden yararlanamıyor olması gerekir.
Anılan kanun maddelerine göre müsadere kurumuna başvurulabilmesi için işlenmiş bir suçun varlığı aranmaktadır. Suç ile ilgisi olan eşya veya kazancın devlete geçmesi, mülkiyetinin devlete aktarılması müsadere kurumudur. Söz konusu eşya ile suç işlenmişse veya eşyanın suç ile ilgisi varsa söz konusu eşyanın mülkiyeti devlete geçer. Suç neticesinde bir kazanç elde edilmişse veya söz konusu kazanç, suç işlenmesinde sermaye olarak kullanılmışsa yani suç işlenmesini finanse eder nitelikte ise kez bu kazancın da devlet tarafından müsaderesi sağlanır.
Elkoymada kişilerin eşya üzerindeki mülkiyet hakları sonlandırılmaz. Sadece kişinin eşya üzerindeki tasarruf yetkisini kısıtlandırır. Ancak müsadere kişilerin eşya üzerindeki mülkiyet hakkını sona erdirir nitelikteki güvenlik tedbiridir.
ELKOYMA ÇEŞİTLERİ
Elkoyma kurumuna 5271 sayılı CMK'nın çeşitli maddelerinde yer verilmiştir. Elkoymaya ilişkin maddelere CMK'nın 123, 128, 129, 133, 134, 248. Maddelerinde yer verilmiştir.
Eşya veya kazancın muhafaza altına alınması ve bunlara elkonulması
Madde 123 – (1) İspat aracı olarak yararlı görülen ya da eşya veya kazanç
müsaderesinin konusunu oluşturan malvarlığı değerleri, muhafaza altına alınır.
(2) Yanında bulunduran kişinin rızasıyla teslim etmediği bu tür eşyaya elkonulabilir.
(3) (Ek:27/12/2020-7262/19 md.) Muhafaza altına alınan veya elkonulan eşya ya da
malvarlığı değerlerinin kıymeti tespit edilir.
Taşınmazlara, hak ve alacaklara elkoyma
Madde 128 – (1) Soruşturma veya kovuşturma konusu suçun işlendiğine ve bu
suçlardan elde edildiğine dair somut delillere dayanan kuvvetli şüphe sebebi bulunan hallerde,
şüpheli veya sanığa ait;
a) Taşınmazlara,
b) Kara, deniz veya hava ulaşım araçlarına,
c) Banka veya diğer malî kurumlardaki her türlü hesaba,
d) Gerçek veya tüzel kişiler nezdindeki her türlü hak ve alacaklara,
e) Kıymetli evraka,
f) Ortağı bulunduğu şirketteki ortaklık paylarına,
g) Kiralık kasa mevcutlarına,
h) Diğer malvarlığı değerlerine,
Elkonulabilir. Somut olarak belirlenen Bu taşınmaz, hak, alacak ve diğer malvarlığı
değerlerinin şüpheli veya sanıktan başka bir kişinin zilyetliğinde bulunması halinde dahi,
elkoyma işlemi yapılabilir. (Ek cümle: 21/2/2014 – 6526/10 md.) Bu madde kapsamında
elkoyma kararı alınabilmesi için ilgisine göre Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu,
Sermaye Piyasası Kurulu, Mali Suçları Araştırma Kurulu, Hazine Müsteşarlığı ve Kamu
Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumundan, suçtan elde edilen değere ilişkin
rapor alınır. Bu rapor en geç üç ay içinde hazırlanır. Özel sebepler zorunlu kıldığında bu süre
talep üzerine iki ay daha uzatılabilir.24
(2) Birinci fıkra hükmü;25
a) Türk Ceza Kanununda tanımlanan;
1. Soykırım ve insanlığa karşı suçlar (madde 76, 77, 78),
24 21/2/2014 tarihli ve 6526 sayılı Kanunun 10 uncu maddesiyle, bu fıkrada yer alan “elde edildiğine
dair” ibaresinden sonra gelmek üzere “somut delillere dayanan” ve “Elkonulabilir.” ibaresinden
sonra gelmek üzere “Somut olarak belirlenen” ibareleri eklenmiştir.
25 24/11/2016 tarihli ve 6763 sayılı Kanunun 25 inci maddesiyle, bu fıkranın (a) bendinin (2) numaralı
alt bendine “(madde 79, 80)” ibaresinden sonra gelmek üzere “ ile organ veya doku ticareti (madde
91)” ibaresi eklenmiş, aynı bende (12) numaralı alt bendinden sonra gelmek üzere (13) numaralı alt
bent eklenmiş ve diğer alt bentler buna göre teselsül ettirilmiştir.
2. Göçmen kaçakçılığı ve insan ticareti (madde 79, 80) ile organ veya doku ticareti
(madde 91),
3. Hırsızlık (madde 141, 142),
4. Yağma (madde 148, 149),
5. Güveni kötüye kullanma (madde 155),
6. Dolandırıcılık (madde 157, 158),
7. Hileli iflas (madde 161),
8. Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti (madde 188),
9. Parada sahtecilik (madde 197),
10. (Mülga: 21/2/2014 – 6526/10 md.; Yeniden düzenleme: 24/11/2016-6763/25 md.)
Suç işlemek amacıyla örgüt kurma (madde 220, fıkra üç),
11. İhaleye fesat karıştırma (madde 235),
12. Edimin ifasına fesat karıştırma (madde 236),
13. (Ek: 24/11/2016-6763/25 md.) Tefecilik (madde 241),
14. Zimmet (madde 247),
15. İrtikap (madde 250)
16. Rüşvet (madde 252),
17. Devletin Güvenliğine Karşı Suçlar (madde 302, 303, 304, 305, 306, 307, 308),
18. (Değişik: 2/12/2014-6572/41 md.) Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine
Karşı Suçlar (madde 309, 311, 312, 313, 314, 315, 316),
19. Devlet Sırlarına Karşı Suçlar ve Casusluk (madde 328, 329, 330, 331, 333, 334,
335, 336, 337) suçları.
b) Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanunda tanımlanan silah
kaçakçılığı (madde 12) suçları,
c) Bankalar Kanununun 22 nci maddesinin (3) ve (4) numaralı fıkralarında tanımlanan
zimmet suçu,
d) Kaçakçılıkla Mücadele Kanununda tanımlanan ve hapis cezasını gerektiren suçlar,
e) Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun 68 ve 74 üncü maddelerinde
tanımlanan suçlar,
Hakkında uygulanır.
(3) Taşınmaza elkonulması kararı, tapu kütüğüne şerh verilmek suretiyle icra edilir.
(4) Kara, deniz ve hava ulaşım araçları hakkında verilen elkoyma kararı, bu araçların
kayıtlı bulunduğu sicile şerh verilmek suretiyle icra olunur.
(5) Banka veya diğer malî kurumlardaki her türlü hesaba elkonulması kararı, teknik
iletişim araçlarıyla ilgili banka veya malî kuruma derhâl bildirilerek icra olunur. Söz konusu
karar, ilgili banka veya malî kuruma ayrıca tebliğ edilir. Elkoyma kararı alındıktan sonra,
hesaplar üzerinde yapılan bu kararı etkisiz kılmaya yönelik işlemler geçersizdir.
(6) Şirketteki ortaklık paylarına elkoyma kararı, ilgili şirket yönetimine ve şirketin
kayıtlı bulunduğu ticaret sicili müdürlüğüne teknik iletişim araçlarıyla derhâl bildirilerek icra
olunur. Söz konusu karar, ilgili şirkete ve ticaret sicili müdürlüğüne ayrıca tebliğ edilir.
(7) Hak ve alacaklara elkoyma kararı, ilgili gerçek veya tüzel kişiye teknik iletişim
araçlarıyla derhâl bildirilerek icra olunur. Söz konusu karar, ilgili gerçek veya tüzel kişiye
ayrıca tebliğ edilir.
(8) Bu madde hükmüne göre alınan elkoyma kararının gereklerine aykırı hareket
edilmesi halinde, Türk Ceza Kanununun "Muhafaza görevini kötüye kullanma" başlıklı 289
uncu maddesi hükümleri uygulanır.
(9) (Değişik: 24/11/2016-6763/25 md.) Bu madde hükümlerine göre elkoymaya ve
onuncu fıkra uyarınca kayyım atanmasına ancak hâkim karar verebilir.
(10) (Ek: 15/8/2016-KHK-674/13 md.; Aynen kabul: 10/11/2016-6758/13 md.) Bu
madde uyarınca elkonulan taşınmaz, hak ve alacakların idaresi gerektiğinde bu malvarlığı
değerlerinin yönetimi amacıyla kayyım atanabilir. Bu durumda 133 üncü madde hükümleri
kıyasen uygulanır.
Postada elkoyma
Madde 129 – (1) Suçun delillerini oluşturduğundan şüphe edilen ve gerçeğin ortaya
çıkarılması için soruşturma ve kovuşturmada adliyenin eli altında olması zorunlu sayılıp,
posta hizmeti veren her türlü resmî veya özel kuruluşta bulunan gönderilere, hâkimin veya
gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısının kararı ile elkonulabilir.
(2) Hâkim kararının veya Cumhuriyet savcısının emrinin kendilerine bildirilmesi
üzerine elkoyma işlemini yerine getiren kolluk memurları, birinci fıkrada belirtilen
gönderilerin içinde bulunduğu zarfları veya paketleri açamazlar. Elkonulan gönderiler, ilgili
posta görevlilerinin huzuru ile mühür altına alınıp derhâl elkoyma kararını veya emrini veren
hâkim veya Cumhuriyet savcısına teslim edilir.
(3) (Ek:20/11/2017-KHK-696/94 md.; Aynen kabul: 1/2/2018-7079/89 md.)26
Elkoyma kararı veya emrinin aşağıda sayılan suçlarla ilgili olarak verilmesi halinde gönderilerin
bulunduğu zarf veya paketler Cumhuriyet savcısının talimatıyla kolluk memurları tarafından
açılabilir.
a) 5237 sayılı Türk Ceza Kanununda yer alan;
1. Tehlikeli maddelerin izinsiz olarak bulundurulması veya el değiştirmesi (madde 174),
2. Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti (madde 188),
suçları.
b) 10/7/1953 tarihli ve 6136 sayılı Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler
Hakkında Kanunun 12 nci ve 13 üncü maddelerinde tanımlanan suçlar.
c) 21/7/1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun
67 nci ve 68 inci maddelerinde tanımlanan suçlar.
(4) Soruşturma ve kovuşturmanın amacına zarar vermek olasılığı bulunmadıkça,
26 20/11/2017 tarihli ve 696 sayılı KHK’nin 94 üncü maddesiyle 129 uncu maddeye bu fıkra eklenmiş
ve diğer fıkralar buna göre teselsül ettirilmiş, daha sonra bu hüküm 1/2/2018 tarihli ve 7079 sayılı
Kanunun 89 uncu maddesiyle aynen kabul edilerek kanunlaşmıştır.
alınmış tedbirler ilgililere bildirilir.
(5) Açılmamasına veya açılıp da içeriği bakımından adliyenin eli altında tutulmasına
gerek bulunmadığına karar verilen gönderiler, hemen ilgililerine teslim olunur.
Avukat bürolarında arama, elkoyma ve postada elkoyma
Madde 130 – (1) Avukat büroları ancak mahkeme kararı ile ve kararda belirtilen
olayla ilgili olarak Cumhuriyet savcısının denetiminde aranabilir. Baro başkanı veya onu
temsil eden bir avukat aramada hazır bulundurulur.
(2) Arama sonucu elkonulmasına karar verilen şeyler bakımından bürosunda arama
yapılan avukat, baro başkanı veya onu temsil eden avukat, bunların avukat ile müvekkili
arasındaki meslekî ilişkiye ait olduğunu öne sürerek karşı koyduğunda, bu şey ayrı bir zarf
veya paket içerisine konularak hazır bulunanlarca mühürlenir ve bu konuda gerekli kararı
vermesi, soruşturma evresinde sulh ceza hâkiminden, kovuşturma evresinde hâkim veya
mahkemeden istenir. Yetkili hâkim elkonulan şeyin avukatla müvekkili arasındaki meslekî
ilişkiye ait olduğunu saptadığında, elkonulan şey derhâl avukata iade edilir ve yapılan işlemi
belirten tutanaklar ortadan kaldırılır. Bu fıkrada öngörülen kararlar, yirmidört saat içinde
verilir.
(3) Postada elkoyma durumunda bürosunda arama yapılan avukat veya baro başkanı
veya onu temsil eden avukatın karşı koyması üzerine ikinci fıkrada belirtilen usuller uygulanır.
Anılan madde hükmüne göre avukat bürolarının aranabilmesi için mutlaka mahkeme kararı gerekir. Savcı denetiminde baro başkanı veya onun yetkilendirdiği bir avukat da aramada hazır bulunur. Elkonulan eşyanın niteliği çok önemlidir. Avukatın müvekkiliyle olan vekalet ilişkisi kapsamında bilgi içeren nitelikli eşyalar ayrı zarfa konulur. Mühürlenir. İlgili eşyanın avukatla müvekkili arasındaki vekalet ilişkisine dayandığını soruşturma evresinde sulh ceza hakimi, kovuşturma evresinde mahkeme veya hakim tayin edecektir.
Postada elkoyma durumunda 2. Fıkra hükümleri uygulanacaktır.
ELKOYMA KARARINA İTİRAZ
Eşyası üzerinde zilyetliğini elkoyma sebebiyle kaybeden kimse eşya üzerindeki elkoyma kararının kaldırılmasına yönelik talebini hem soruşturma hem kovuşturma aşamaları sırasında hakime iletebilir. Zira elkoyma işlemi kişilerin temel hak ve hürriyetlerini önemli ölçüde kısıtlar.
ELKONULAN EŞYANIN İADESİ
Elkonulan eşyanın iadesi
Madde 131 – (1) Şüpheliye, sanığa veya üçüncü kişilere ait elkonulmuş eşyanın,
soruşturma ve kovuşturma bakımından muhafazasına gerek kalmaması veya müsadereye tabi
tutulmayacağının anlaşılması halinde, re'sen veya istem üzerine geri verilmesine Cumhuriyet
savcısı, hâkim veya mahkeme tarafından karar verilir. İstemin reddi kararlarına itiraz edilebilir.
(2) 128 inci madde hükümlerine göre elkonulan eşya veya diğer malvarlığı değerleri,
suçtan zarar gören mağdura ait olması ve bunlara delil olarak artık ihtiyaç bulunmaması
halinde, sahibine iade edilir.
Elkonulan eşyanın iadesi için gerek olan şart soruşturma veya kovuşturma yani yargılama süreci açısından artık eşyanın muhafaza edilmesine gerek kalmamış olmasıdır. Elkonulan eşya müsadereye de tabi olmamalıdır. Yani herhangi bir suç işlenmesinde araç olarak kullanılmamış tipte veya suç neticesinde ortaya çıkan nitelikte bir eşya olmamalıdır.
Bu hallerde re'sen veya eşyanın mülkiyetine sahip kişinin talebi ile geri verilebilir. Elkonulan eşyanın iadesine cumhuriyet savcısı veya hakim veya mahkeme karar verebilir.
Eşyanın iadesine re'sen veya istem üzerine karar verilir. Eşyanın iadesi kararı savcı, hakim veya mahkeme tarafından alınabilir. Burada eşya eğer mağdura aitse, soruşturma ve kovuşturma bakımından yarar sağlamayacağı anlaşılıyorsa ve müsadereye yani devletin mülkiyetine geçmesine gerek yoksa iade edilir.
